چینه نگاری سکانسی و تفسیر تاریخچه رسوب گذاری سازند آیتامیر در ناودیس شیخ (بجنورد)و روستای بی بهره

سازند آیتامیر در منطقه ناودیس شیخ، واقع در شمال غرب شیروان تا ناودیس بی بهره واقع در شمال شرق شیروان، از رسوبات سیلیسی آواری تشکیل شده است. مرز زیرین این سازند با سازند سنگانه به صورت تدریجی و مرز بالایی آن با سازند آبدراز به صورت ناپیوسته است. در این تحقیق چهار برش از این سازند در غرب حوضه کپه داغ شامل برش روستای شیخ با ضخامت 3/246 متر، برش روستای سرخزو با ضخامت 6/293 متر، برش روستای گدگانلو با ضخامت 3/250 متر و برش روستای پسکوه با ضخامت 246 متر است. سازند آیتامیر در تمامی برش ها به دو قسمت تحتانی عمدتا ماسه سنگی و فوقانی عمدتا شیلی تقسیم شده است. ماسه سنگ ها، سنگ های کربناته (به صورت تجمعات فسیلی یا افق های پرفسیل) ، شیل و سیلتستون مجموعه رسوبات تشکیل دهنده سازند آیتامیر در برش های مورد مطالعه هستند. ماسه سنگ ها در اندازه خیلی دانه ریز تا متوسط غالبا با جورشدگی متوسط تا خوب زاویه دار تا نیمه گرد شده میباشند و مچور تا ساب مچور ند. اجزای تشکیل دهنده این ماسه سنگ ها شامل کوارتز (عمدتا مونوکریستالین)، فلدسپات و چرت، کانی های سنگین، میکا، پیریت، پوسته های فسیلی، دانه های گلاکونی در مقادیر متفاوت است. سنگ های کربناته از پوسته های آمونیت، دوکفه ای، گاستروپود، بلمنیت، دندان ماهی، کرم های حلقوی، فرامینیفر، کلسی اسفر و دانه های آواری تشکیل شده اند. فضای بین دانه ها در این سنگ ها عمدتا با سیمان کلسیتی به همراه مقادیر کمی گل و اکسید آهن پر شده است. میزان دانه های گلاکونی در این افق های آهکی غالبا بسیار زیاد و در ماسه سنگ ها نیز قابل توجه ولی در سیلتستون ها اندک است. سه مجموعه رخساره ماسه سنگی، گل سنگی و کربناتی شناسایی شده است. مجموعه رخساره ماسه سنگی به دو رخساره ساب آرکوز تا ساب لیت آرنایت، خیلی دانه ریز تا متوسط، مچور تا ساب مچور، حاوی گلاکونی و پوسته های فسیلی و پتروفاسیس ساب آرکوز تا ساب لیت آرنایت، خیلی دانه ریز تا متوسط، مچور تا ساب مچور، حاوی گلاکونی و فاقد پوسته های فسیلی تقسیم می گردد. مجموعه رخساره سنگ های دانه ریز شامل دو رخساره شیلی و سیلتستونی می شود. سه رخساره ردستون حاوی آمونیت، دوکفه ای، گاستروپود، مقادیر اندک دندان ماهی، بلمنیت، کرم های حلقوی و گلاکونی و ذرات آواری؛ رودستون حاوی آمونیت، مقادیر اندک فرامینیفر وکلسی اسفر، گلاکونی و ذرات آواری و رودستون حاوی دوکفه ای گلاکونی و ذرات آواری، پتروفاسیس های کربناته این سازند را تشکیل می دهد. کانی گلاکونی یکی از اجزای تمام رخساره های شناسایی شده در سازند آیتامیر است. گلاکونی های موجود در این سازند از نظر مچوریتی از چهار نوع نوظهور، کمی تکامل یافته، تکامل یافته و خیلی تکامل یافته اند. آنالیز مورفولوژی های گلاکونی منجر به شناسایی دو گروه گلاکونی اتوکتونوس و پارااتوکتونوس در این سازند شده است. میزان مچوریتی و فراوانی دانه های گلاکونی در دسته رخساره های tst به سمت بالا افزایش می یابد و در سطوح حداکثر غوطه وری (mfs) به حداکثر خود می رسد که منطبق با افق های پرفسیل است، اما در دسته رخساره های hst، به سمت بالا مچوریتی و فراوانی گلاکونی کاهش محسوس نشان می دهد. دانه های گلاکونی موجود در این سازند دارای مورفولوژی های کرمی شکل، پستان مانند، کروی، تخم مرغی، بیضوی و به همراه انواع بدون حاشیه های مشخص و واضح در زمینه است. مدل رسوبی ارائه شده برای رسوبات سیلیسی آواری سازند آیتامیر در بر گیرنده زیر محیط های لاگون پشت سدی، سدی، حاشیه ساحلی و دریای باز و برای سنگ های کربناته در برگیرنده زیر محیط های لاگون نیمه محصور، حاشیه ساحلی و دریای باز است. مطالعه چینه نگاری سکانسی و تغییرات سطح آب دریا در رسوبات این سازند منجر به شناسایی سه سکانس رسوبی در برش های شیخ، گدگانلو و چهار سکانس رسوبی در برش های سرخزو و پسکوه شده است. در تمامی سکانس های رسوبی، مرز های سکانسی به استثنای مرز فوقانی آخرین سکانس رسوبی (مرز سازند آیتامیر با سازند آبدراز)، از نوع sb2 بوده و مرز فوقانی آخرین سکانس رسوبی از نوع sb1 است. بررسی جغرافیای دیرینه سازند آیتامیر نشان می دهد که رسوبات سیلیسی آواری از جنوب شرق وارد حوضه رسوبی کپه داغ شده است. مقایسه تغییرات سطح آب دریا در ناحیه مورد مطالعه نشان دهنده اختلافاتی با منحنی های جهانی دارد که ممکن است به دلیل تاثیرات محلی از جمله نرخ فرونشینی، نرخ تامین رسوب و توپوگرافی بستر باشد. مهمترین شواهد دیاژنتیکی در ماسه سنگ ها در طی مرحله ائوژنز فشردگی مکانیکی، سیمانی شدن، دگرسانی، گلاکونیتی شدن، آشفتگی زیستی و حفاری رسوبات سخت (boring)، در طی مرحله مزوژنز شامل فشردگی شیمیایی، انحلال و جانشینی، تشکیل پیریت، آلبیتی شدن و کلریتی شدن و در مرحله تلوژنز شکستگی و سیمان اکسید آهن است. در سنگ های آهکی فرآیند های دیاژنتیکی در طی مرحله ائوژنز شامل فشردگی مکانیکی، سیمانی شدن، گلاکونیتی شدن، نئومورفیسم، آشفتگی زیستی و حفاری رسوبات سخت (boring)، در طی مرحله مزوژنز شامل فشردگی شیمیایی، سیمانی شدن، انحلال و جانشینی، تخلخل ثانویه، تشکیل پیریت، آلبیتی شدن و در طی مرحله تلوژنز، شکستگی و سیمانی شدن است.